Gebarentaal

De Nederlandse gebarentaal

Over de gehele wereld worden meer dan 5000 talen gebruikt. De meeste talen worden gesproken en kunnen beluisterd worden, maar voor een aantal talen geldt dat niet. Daartoe behoren de gebarentalen van dove mensen. Gebarentalen zijn natuurlijke talen en zijn - net als gesproken talen - ontstaan uit de behoefte van mensen om met elkaar te communiceren. Voor dove mensen is een gesproken taal niet of nauwelijks toegankelijk: de spraak kan men niet horen en slechts een deel van de klanken is zichtbaar op de mond. Voor dove mensen is een taal waarbij de handen (manueel) en de ogen (visueel) een belangrijke rol spelen een logisch alternatief.

Dove mensen in de hele wereld gebruiken al van oudsher een gebarentaal. Er bestaat niet één universele gebarentaal. Elk land kent zijn eigen gebarentaal, die los staat van de gesproken taal van de horende mensen. Zo is er de Nederlandse Gebarentaal, de Duitse gebarentaal en de Amerikaanse gebarentaal. Binnen de landelijke gebarentalen zijn vaak ook nog regionale verschillen en verschillen tussen oudere en jongere gebarentaalgebruikers, net zoals bij gesproken talen het geval is.

Tot de jaren zestig is gedacht dat gebarentalen wel communicatiemiddelen zijn, maar geen echte talen. Vaak werden gebarentalen omschreven als een soort pantomime, of het maken van plaatjes in de lucht. Een belangrijke mijlpaal in de erkenning van gebarentalen als echte talen, was de ontdekking van de Amerikaanse taalkundige William Stokoe in 1963. Hij toonde aan dat een gebaar - net als een gesproken woord - opgebouwd is uit een beperkt aantal bouwstenen (elementen die op zichzelf niets betekenen) die volgens bepaalde regels met elkaar gecombineerd worden tot grotere gehelen zoals gebaren en gebarenzinnen.

Taalkundig onderzoek toonde aan dat gebarentalen voldoen aan de kenmerken waaraan gesproken talen voldoen. Het zijn natuurlijke talen met een eigen lexicon en een eigen grammatica. In elke gebarentaal kun je over alles communiceren: zowel concrete als abstracte zaken.

Onderzoek naar de Nederlandse Gebarentaal kwam in het begin van de jaren tachtig in de belangstelling. Jarenlang is de Nederlandse Gebarentaal onderdrukt geweest. In 1880 werd op een congres in Milaan door horende leerkrachten besloten dat gebaren niet meer in Europa in het onderwijs aan dove kinderen gebruikt mochten worden. Vanaf die tijd kregen dove kinderen geen onderwijs meer in de voor hen meest natuurlijke taal en mochten ze ook onderling hun eigen taal niet meer gebruiken. Buiten schooltijd en na school bleven dove kinderen en volwassenen hun eigen gebarentaal echter wel gebruiken in hun onderlinge communicatie. Maar de waardering voor deze taal was laag, veel dove mensen schaamden zich om in het openbaar te gebaren.

Onderzoek naar de nederlandse Gebarentaal versterkte de emancipatie beweging van de Nederlandse Dovengemeenschap. Men wilde erkenning voor de eigen taal en cultuur. Een belangrijke rol was weggelegd voor ouders van dove kinderen in dit proces: zij accepteerden niet langer het afwijzen van gebaren in de opvoeding en het onderwijs aan doven. Het was immers aangetoond dat de onderwijsresultaten van dove kinderen in het zogenaamde orale onderwijs bedroevend waren.

In de jaren negentig vond er in Nederland een grote omslag plaats: alle instituten voor Doven erkennen het belang van de Nedelrandse Gebarentaal in de opvoeding van en het onderwijs aan dove kinderen. Alle instituten streven ernaar om tweetalig onderwijs vorm te geven waarbij het Nederlands en de Nederlandse Gebarentaal een gelijkwaardige positie krijgen. De Nederlandse Gebarentaal wordt ook steeds zichtbaarder in de Nederlandse samenleving mede dankzij de aandacht van de media hiervoor. Dove mensen schamen zich niet langer voor hun eigen taal. Steeds vaker kunnen zij hun eigen taal in maatschappelijke situaties gebruiken dankzij tolken NGT. En tot slot: steeds meer horende mensen leren met veel plezier de Nederlandse Gebarentaal.